به نقل از «فارس»

هنر صنعتی برای بانوان خانه‌دار و روستاییان/ گلیم و ورنی‌بافی نیازمند حمایت ویژه هستند

تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۶۵۶۳۰۷

خبرگزاری فارس اردبیل| علی لطفی: وقتی سخن از گلیم، قالی و ورنی به میان می‌آید، خانه قدیمی پدربزرگ و چیدمان آن توسط مادربزرگ، اولین چیزی است که تصویری روشن از منزل سنتی خانواده‌های ایرانی در ذهن‌مان می‌سازد.

در زمان‌هایی که فرش به‌عنوان نماد زیبایی و گرمابخش خانه و خانواده محسوب می‌شد، در کنار فرش‌های دست بافت ضخیم و رنگارنگ، فضاهای خالی از سطوح منزل که فرش‌ها را به علت بزرگی مساحت نمی‌شد در آن‌جا به کار برد، این گلیم و ورنی‌ها بودند که ترکیبی استثنایی از نقش و نگار را با رنگ‌های طبیعی و زینتی در کنار فرش‌های بزرگ نمایان می‌ساختند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

منطقه آذربایجان از دیرباز یکی از قطب‌های اصلی تولید گلیم و ورنی بوده است. عشایر این منطقه و روستائیان، برای تامین نیازهای خود این صنعت را در کنار کارهای دامداری و کشاورزی به عنوان شغل دوم خود پذیرفته و با استفاده از الیاف طبیعی پشم، و نقش و نگاری الهام گرفته از طبیعت به تولید ورنی و گلیم می‌پرداختند.

در عصر کنونی نیز بومیان هر منطقه با توجه به تاریخچه آن اقلیم، طرح‌های مختص هر ناحیه را با ظرافت خاصی روی زیراندازهای نازک ورنی و گلیم پیاده می‌کنند. اما مسئله‌ای که بیش از هر موضوع دیگری در خصوص حفظ نمادهای فرهنگی به واسطه این صنایع دستی، نگران کننده است کاهش شدید تقاضای آن‌ها از جانب خریداران است.

با مدرنیته شدن زندگی انسان‌ها و ایجاد تحولات بسیار در سبک چینش خانه‌ها، فرش‌های دستبافت و گلیم‌ و قالی و ورنی، عمدتا جای خود را در خانه‌های ایرانی از دست داده و مبلمان مجلل با فرش‌های ماشینی جایگزین این صنایع دستی ارزشمند شده است.

وضعیت نه چندان خوب بازار صنایع دستی از جمله ورنی و گلیم  من را مجاب کرد تا با آقای جهازی، کاسب باتجربه بازار که سال‌هاست در این زمینه فعالیت می‌کند گفت‌و‌گویی داشته باشم.

به همین منظور، به مرکز شهر و به محله عالی‌قاپوی اردبیل می‌روم. خیابانی طویل که سرتاسر آن پر از دکان‌هایی است که سوغاتی‌های گوناگونی از جمله حلوای سیاه تا عسل، پوشاک و محصولات زینتی تا قالی و گلیم که برای مسافران تدارک دیده‌اند.

 پشت مسجد قدیمی عالی‌قاپو، چند حجره به هم پیوسته و کوچک، در زمینه تولید و فروش صنایع دستی گلیم و ورنی فعالیت می‌کنند. فروشگاه آقای مرتضی جهازی یکی از همین مغازه‌ها است.

فارس: چند سال است که در زمینه تولید و فروش گلیم‌ و ورنی فعالیت می‌کنید؟ 

جهازی: متولد سال ۱۳۵۹ هستم و از سال ۱۳۸۰ وارد این حرفه شدم. این شغل به عنوان حرفه پدری ما شناخته شده و به همین منظور من نیز دنبال رو مسیر پدرم بودم. پدرم نیز از سال ۱۳۴۸ در زمینه تولید و فروش صنایع دستی ورنی و گلیم فعالیت می‌کنند؛ محصولات تولیدی ما نه در کارگاه بلکه به طور غیرمتمرکز و در روستاهای حومه شهر توسط روستائیان و صنعتگران باتجربه و در خانه‌های روستایی تولید می‌شود.

مواد اولیه و لازم را خودمان تهیه کرده و با ارائه طرح و نقش سفارشی خود، صنعتگران حاذق، محصول را تا مدت مشخصی آماده می‌کنند.

فارس: چه عاملی باعث شد تا مسیر شغلی خانوادگی خود را ادامه دهید؟

جهازی: ذات هنر به گونه‌ای است که از همان دوران کودکی ریشه در افکار انسان می‌اندازد و باعث ایجاد علاقه می‌شود. شاید قرار گرفتن در محیط بازار و خو گرفتن با این صنعت هنری دلیل اصلی ماندگاری من در این حرفه بود.

هر منزل مسکونی یک کارگاه تولیدی غیرمتمرکز است

فارس: نحوه تولید و اشتغال زایی شما به چه صورت است؟ آیا کارگاه تولیدی دارید؟

جهازی: یکی از مزیت‌های این صنعت، نیاز نبودن به کارگاه مجهز و فضای کاری بزرگ است‌. برای تولید گلیم و ورنی هر خانه می‌تواند یک کارگاه باشد، به همین منظور نحوه تولید غیرمتمرکز بوده و در اقصی نقاط استان و عمدتا توسط خانم‌های خانه‌دار و روستائیان به انجام می‌رسد.

مواد اولیه، الیاف پشم و رنگ‌های طبیعی را تهیه کرده و با ارائه نقشه و طرح روی گلیم به صنعتگران، منتظر نتیجه محصول می‌مانیم. پس می‌بینید که تولید ورنی در همه جا میسر و امکان‌پذیر است.

رکود در داخل و افزایش صادارت گلیم و ورنی 

فارس: جایگاه ورنی و گلیم در فرهنگ ایرانی چگونه است؟ بیشتر متقاضیان چه نوع افرادی هستند؟

جهازی: هر منطقه با توجه به بافت اقلیمی خود، استفاده‌های متفاوتی از گلیم دارد. اندازه و ابعاد و حتی نوع استفاده به عنوان مفرش، تابلو یا جالباسی، بستگی به کاربرد افراد آن منطقه دارد. اما متاسفانه سال‌هاست که با افزایش قیمت‌ها و تغییر سلایق مردم در نوع انتخاب، با رکود داخلی در فروش این صنایع دستی مواجه هستیم.

شاید بتوان گفت حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد محصولات به کشورهای اطراف صادر شده و ۱۰ درصد مورد استفاده داخل قرار می‌گیرد. گذر زمان باعث شده تا نوع بهره‌بری از این آثار سنتی نیز کاهش یافته و افراد هنگام خرید به جای  ارزش هنری، بیشتر به جنبه اقتصادی آن فکر کنند.

فارس: از گذشته تا امروز چه عوامل تغییراتی اعم از طرح و نقش یا میزان تقاضای ورنی و گلیم به وجود آمده است؟ علت آن‌ها چیست؟

جهازی: زمان‌های دور و حتی قبل از انقلاب نیز تقریبا شرایط مانند اکنون بود و تقاضا برای داشتن گلیم یا ورنی در یک منزل، شامل اولویت‌های اصلی خانوار محسوب نمی‌شد و فقط آن‌هایی که تمکین مالی بالایی داشتند می‌توانستند این صنایع دستی را خریداری کنند.

علاوه بر آن، بیشتر محصولات تولیدی به صورت سفارشی و در قبال پرداخت ارز به خارج از کشور صادر می‌شد و درآمد خوبی داشت.در دوران قبل از انقلاب، تاجران یهودی مقیم ایران، طرح و نقش‌های خود را به بافندگان می‌دادند و این طرح‌ها پس از مدتی با الیاف و رنگ طبیعی، به زیبایی روی گلیم و ورنی اجرا می‌شد.

از دیگر دلایل کاهش تقاضا شاید بتوان به مقاومت پایین گلیم‌ها نسبت به فرش‌ها اشاره کرد. گلیم و ورنی به دلیل نازک بودن، هر چقدر هم که خوب و برجسته کار شده باشند باز نمی‌توانند با فرش‌های بزرگ و ضخیم رقابت کنند و همین موضوع باعث می‌شود تا تقاضا برای فرش بیشتر از گلیم باشد.

گلیم‌ها عمدتا برای نیازهای خاصی طراحی و استفاده می‌شوند مانند عشایر که دائم در حال کوچ هستند و  فرش‌های بزرگ و سنگین برای آن‌ها پردردسر است. یا مواقعی که اسب سواری می‌کنند و به عنوان زیرانداز از گلیم‌های کوچک و نازک بهره می‌برند. پس می‌بینیم که گلیم یا ورنی نازک و دست بافت می‌تواند کمک خوبی برای اقشار خاص جامعه باشد.

مورد دیگری که منجر به کاهش تقاضا شده، شاید نگاه اقتصادی جامعه به این آثار هنری باشد. از همان دوران کودکی عادت کرده‌ایم که نسبت به هرچیزی که خرید می‌کنیم‌ با دید اقتصادی نگاه کنیم و هنگام خرید، نه نیاز خود و کیفیت کار، بلکه آینده آن محصول برای خرید و فروش و کسب درآمد را در نظر می‌گیریم. این ذهنیت مادی نسبت به صنایع دستی، باعث نابودی هنر و بی‌ارزش شدن کار هنرمند می‌شود.

از لحاظ ظاهر امر نیز باید جغرافیای آن محیط را در نظر داشت. اهالی مناطق سردسیر عمدتا فرش با رنگ‌های گرم مانند قرمز و نارنجی را می‌پسندند و اهالی مناطق گرمسیر نیز تمایل به رنگ‌های آرام مانند آبی و سبز دارند. از دیگر تغییرات می‌توان به اندازه گلیم‌ها اشاره کرد، برای مثال در حال حاضر گلیم‌هایی با مساحت ۲۵ سانتی‌متر تا ۱۲ متر در فروشگاه ما موجود است.

تولیدکننده باید نیازهای متقاضی را اولویت کار خود قرار دهد

فارس: چه کارهایی باید صورت بگیرد تا علاقه مردم نسبت به کارهای صنایع دستی بیشتر شود؟

جهازی: گسترش علم و فناوری و متناسب با آن، گسترش نقش‌های مدرن سبب شده تا طرح‌های قدیمی و اولیه روی فرش‌ها که عمدتا از طبیعت الهام گرفته می‌شد، توسط نسل کنونی نادیده گرفته شود.

واقعیت به ما می‌گوید که سلایق مردم تغییر کرده اما راه و روش تولیدات و نقش‌های به کار رفته در قالی‌ها همان طرح‌های قدیمی بوده که دیگر دارای محبوبیت نیست. تجربه نشان داده اکثر مردم نقش‌های نامتقارن را برتر از طرح‌های قدیمی می‌دانند و همین عامل می‌تواند باعث تقاضای بیشتر شود. پس ما به عنوان تولیدکننده موظف هستیم در وهله اول نیازهای جامعه را در نظر بگیریم و در وهله دوم کیفیت کار خود را تبلیغ کنیم.

فارس: از صنعت گلیم بافی به عنوان یک صنعت خانگی نام بردید، به نظر چه اقداماتی می‌تواند خانواده‌ها را به سمت تولید صنایع دستی در منزل سوق دهد؟

جهازی: تنها لازمه تولید و اشتغال‌زایی، حمایت از جانب مسئولین است. یک فرد یا یک خانواده زمانی دست به تولید می‌زند که منافع و سودی را در آن صنعت ببیند. اما اگر بازار کار آن صنعت دچار رکود باشد هیچ‌گاه بنگاه‌های تولیدی جدیدی برای آن صنعت به وجود نمی‌آید.

مشکل اصلی در حال حاضر نبود تبلیغات مناسب و عدم حمایت است. در سالیان دور، کارِ خوبی که انجام می‌شد، اهدای صنایع دستی نظیر گلیم به افراد به عنوان هدیه بود. اداره‌ها یا صاحبان مشاغل برای تشویق کارکنان، صنایع دستی را به عنوان جایزه هدیه می‌دادند و با این کار هم به بازار کار گلیم بافی کمک می‌کردند و هم تبلیغات موثری صورت می‌گرفت اما در چند سال گذشته دیگر اثری از این کار نیست.

فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی آسیب بسیاری به تجارت‌های بین المللی زده است

فارس: فروش محصولات به چه صورت انجام می‌گیرد؟ وضعیت صادرات گلیم اردبیل چگونه است؟

جهازی: تا سال ۱۳۸۶ روند فروش و تولید در سطح مطلوبی بود و مشتریان بسیاری از کشورهای اطراف داشتیم که شخصا می‌آمدند و با ارائه طرح و نقش دلخواه، سفارش محصول می‌دادند.

صادرات بسیاری به کشورهای پاکستان، ارمنستان ترکیه، کشورهای اروپایی، آمریکای لاتین و اقصی نقاط کشور داشتیم. اما با گسترش تحریم‌ها و شیوع ویروس کرونا حضور توریست‌ها در اردبیل کاهش یافته و فروش تا حد بسیاری پایین آمدهاست.

با کاهش مشتریان خارجی و پایین آمدن میزان فروش، فضای مجازی بستری بود که کمک شایانی به کسب و کارهای راکد می‌کرد. فعالیت در اینستاگرام و تبلیغات موثر تا حد بسیاری باعث دیده شدن محصولات می‌شد اما طی چند ماه گذشته و با حواشی به وجود آمده، فروش در فضای مجازی نیز به صفر رسیده و باعث ناامیدی ما شده است.

لزوم ارتباط بین‌المللی موثر با تجّار خارجی می‌تواند هم برای اقتصاد کشور مفید باشد و هم باعث دیده شدن محصولات صنایع دستی ایرانی شود.

فارس: به عقیده شما مسئولین و کارآفرینان برای تحقق شعار تولید و اشتغال آفرینی چه اقداماتی باید انجام دهند؟

جهازی: مهم‌ترین عنصر تولید، تولیدکننده می‌باشد که نیاز به حمایت دارد. من به عنوان تولیدکننده که سال‌هاست در زمینه صنایع دستی فعالیت می‌کنم، تا به حال موفق به اخذ تسهیلات دولتی نشده‌ام. دولت و در راس آن مسئولین مربوطه باید با اقدامات موثر، زمینه‌ساز ورود تولیدکنندگان جدید شوند اما متاسفانه نه تنها افراد جدیدی وارد این صنعت نمی‌شوند بلکه با عدم حمایت کاسبان سابق از جانب نهادهای ذی‌ربط، تولید به پایین‌ترین سطح خود می‌رسد.

در اوایل دهه هشتاد، برنامه‌های خوبی اجرا می‌شد و با برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی در شهرهایی مثل اصفهان و با حضور پرشمار گردشگران خارجی، تمام گلیم کاران کشور در آن‌جا حضور یافته و به فروش محصولات خود می‌پرداختند اما اکنون دیگر شاهد آن برنامه‌ها نبوده و هزینه‌های بالای اجاره غرفه به همراه هتل و سایر خدمات رفاهی، توسط خود عرضه کننده پرداخت می‌شود که با شرایط مذکور، دیگر صرفه اقتصادی ندارد.

به همین دلیل در نمایشگاه‌ها شرکت نمی‌کنیم. پس می‌بینیم که تنها راه افزایش تولید و اشتغال‌زایی حمایت همه جانبه نهادهای دولتی و اعطای تسهیلات نقدی یا غیرنقدی به تولیدکنندگان است.

صنایع دستی در اولویت دوازدهم خرید کالای مردم قرار دارد

فارس: صنایع دستی هر منطقه به عنوان نماد فرهنگی آن منطقه محسوب شده و با نام و نشان آنجا شناخته می‌شوند. برای حفظ ارزش‌های صنایع دستی بومی چه باید کرد؟

جهازی: نخستین اقدام موثر که نباید از آن غافل شد، تبلیغات موثر است. نمایشگاه‌ها و مراکز خرید می‌توانند مکان‌های مناسبی برای نمایش دادن هنر صنعتگران باشند اما نبود زیرساخت مناسب و شرایط سخت اقتصادی باعث شده از حضور در مجامع بین‌المللی عاجز باشیم.

در سال‌های دور با هزینه شخصی خود در نمایشگاه‌هایی که در کشور امارات برپا می‌شود حضور پیدا می‌کردم و از نزدیک با ایده‌ها، رنگ‌ها و طرح‌های جدید و مدرن دیدن کرده و الهام گرفتم اما از آن مدت به بعد دیگر نتواستم در نمایشگاه‌های جهانی و در کشورهایی مانند آلمان شرکت کنم.

معضل بزرگ دیگری که گریبان اکثر مشتریان ورنی و گلیم را گرفته، قیمت بالای این اجناس به هنگام خرید است. قیمت مواد اولیه شامل پشم و رنگ‌های طبیعی تا حدی بالا رفته که دیگر کمتر کسی به فکر خرید گلیم می‌افتد و طبق آمار به دست آمده، موقعیت این صنایع دستی در رده دوازده یا سیزدهم اولویت خرید مردم قرار دارد.

شرایط سخت اقتصادی کشور، بر سبک زندگی مردم تاثیر گذاشته و این رفتار اقتصادی باعث شده تا ارزش‌های فرهنگی و هنری نیز از بین برود. امروزه نیازهای اصلی شامل خوراک و پوشاک هستند و دیگر هیچ‌کس به غیر از معدود افراد متموّل، حاضر نیست هفت یا هشت میلیون تومان برای خرید گلیم هزینه کند. همین طرز تفکر باعث شده تا گلیم‌های ایرانی با ارزشی کمتر از ارزش واقعی آن به کشورهایی مانند ترکیه صادر شود، تا آن‌ها با نام و نشان خودشان صنایع دستی ما را به فروش برسانند. این معضلی است که بافت فرهنگی هنری ما را تهدید کرده و آسیبی جدی به صنعت هنری کشور وارد می‌کند.

به گزارش خبرگزاری فارس، صنعت گلیم و ورنی بافی در ایران یک صنعت شناخته شده با قدمتی تاریخی بوده که به دلیل تغییر سبک زندگی مردم و مشکلاتی چون تحریم‌های بین‌المللی دچار رکود شده است.

حمایت از تولیدات آثار صنایع دستی نه تنها به قدمت و اصالت فرهنگی آن صنعت روح تازه‌ای می‌بخشد بلکه با تزریق سرمایه موجب اشتغال‌زایی و تولید می‌شود. یادمان نرود که نیاکان ما چگونه زندگی کرده و در خانه‌هایشان چه زیبایی‌های آشکاری داشتند. مناظری که دیگر در خانه‌های مدرن امروزی شاهدش نیستیم و باعث شده تا طرح و نقش‌های روی گلیم و ورنی خانه‌ها، گلایه از دیده نشدن کنند.

پایان پیام/3727/

منبع: فارس

کلیدواژه: گلیم قالی بافی ورنی مغان صنایع دستی اردبیل صنایع دستی تولید و اشتغال نمایشگاه ها اشتغال زایی گلیم و ورنی باعث شده ورنی و گلیم بین المللی طرح و نقش باعث شد گلیم ها آن صنعت طرح ها رنگ ها فرش ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۶۵۶۳۰۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

آموزش محور اصلی بازاریابی و تجاری‌سازی در صنایع دستی

معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به نقش مهم آموزش در حفظ و توسعه صنایع دستی، گفت: آموزش محور اصلی بازاریابی و تجاری سازی در این حوزه است. - اخبار استانها -

مریم جلالی دهکردی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در قشم، اظهار داشت: صنایع دستی علاوه بر آن که می‌تواند منتقل کننده فرهنگ یک منطقه باشد، نقش مهمی نیز در اشتغال‌زایی و تولید ثروت دارد.

وی ادامه داد: لازمه اشتغال‌زایی و تولید ثروت در این حوزه آموزش در جهت بازاریابی و تجاری‌سازی است که می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح به آن دست یافت.

معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به اهمیت حفظ و احیای صنایع دستی و آشنایی بیشتر نسل جوان با فرهنگ و صنایع دستی مناطق خود، تصریح کرد: احیای این صنایع با هدف ایجاد ثروت و معرفی هر چه بیشتر آن از جمله وظایف ما است.

جلالی دهکری ایجاد خانه‌های صنایع دستی را راهکاری در جهت تحقق این موضوع عنوان کرد و گفت: امیدواریم با کمک بخش خصوصی و ظرفیت‌های مردمی بتوانیم خانه‌های صنایع دستی را ایجاد و توسعه دهیم و آنها را محلی به منظور آموزش، نمایش و عرضه محصولات صنایع دستی تبدیل کنیم.

وی تاکید کرد: نسل جوان با پیوند نسلی می‌تواند دانشی که سینه به سینه در دل اجداد و بزرگان ما وجود دارد را به عرصه دانش، محل تحصیل و آموزش و پرورش منتقل کند.

انتهای پیام/7558/